W samym sercu Kazimierza, przy zbiegu ulic Meiselsa i Bożego Ciała, stoi niepozorny, choć architektonicznie charakterystyczny budynek. To dawna synagoga Chewra Tehilim – miejsce modlitwy, nauki i wspólnoty, którego dzieje odzwierciedlają losy żydowskiego Krakowa. Dziś, po burzliwej powojennej historii, miejsce to znów tętni życiem – ale w zupełnie inny sposób.Mieści się tu klubokawiarnia Hevra.
Synagoga Bractwa Psalmowego – duchowe centrum Kazimierza
Budynek dawnej synagogi Chewra Tehilim (hebr. „Bractwo Psalmowe”) powstał w 1896 roku z inicjatywy jednej z licznych kazimierskich organizacji religijnych. Realizację projektu, którego oryginalna dokumentacja się nie zachowała, nadzorował znany w ówczesnym Krakowie architekt Nachman Kopald. Piętrowy, murowany budynek wzniesiono na planie prostokąta, z elewacją łączącą elementy neoromańskie i neogotyckie. Charakterystyczne półkoliście zamknięte okna i arkadowe fryzy nadają mu unikalny charakter.
W środku mieściła się główna sala modlitewna (na parterze), galeria dla kobiet, a także sala nauki – bet midrasz. W okresie międzywojennym przełożonym synagogi był Eizyk Kryngel. W 1937 roku wspólnota Chewra Tehilim liczyła około 240 członków.
W 1931 roku przeprowadzono przebudowę obiektu według projektu Salomona Jonklera, prawdopodobnie dostosowując wnętrze do rosnących potrzeb społeczności.
Zagłada, przetrwanie i powojenne użytkowanie
W czasie II wojny światowej wnętrze synagogi zostało zdewastowane przez niemieckich okupantów. Mimo to sam budynek przetrwał wojnę bez większych uszkodzeń. Po 1945 roku przez krótki czas pełnił funkcję siedziby Żydowskiej Partii Socjalistycznej.
W 1951 roku w gmachu zainstalował się Zespół Pieśni i Tańca „Krakowiacy”. Choć wnętrze sakralne utraciło swój pierwotny charakter, budynek nadal tętnił życiem – tym razem świeckim. Po wejściu w życie ustawy o restytucji mienia z 1997 roku, w 2001 roku obiekt został oficjalnie zwrócony Gminie Wyznaniowej Żydowskiej w Krakowie.
Przewodniczący Gminy, Tadeusz Jakubowicz, wyraził zgodę na dalsze użytkowanie budynku przez zespół „Krakowiacy”, pod warunkiem przeprowadzenia remontów i dbałości o stan techniczny obiektu. Zespół jednak tłumaczył się brakiem funduszy, a miasto nie chciało inwestować w nieruchomość, której nie było właścicielem. W 2006 roku „Krakowiacy” ostatecznie opuścili dawną synagogę.
Sensacyjne odkrycie: polichromie, które przetrwały
Dwa lata później, w 2008 roku, we wnętrzu budynku dokonano niezwykłego odkrycia. Pod warstwami farby zachowały się cenne polichromie ścienne. Malowidła, w których dominuje kolorystyka zieleni i błękitu, przedstawiają sceny biblijne, motywy roślinne oraz symboliczne widoki świętych miejsc.
Na ścianie zachodniej głównej sali modlitewnej, wysoko pod stropem, odnaleziono wizerunki czterech biblijnych zwierząt: lwa, tygrysa, orła i jelenia – każde z nich ujęte w dekoracyjne ramy. Obok widnieje fragment hebrajskiego napisu: ור כארי..., co można przetłumaczyć jako „silny jak lew”....
Na wysokości babińca znajduje się kolejny hebrajski napis: נר ה נשמה („świeca duszy”) oraz malarskie przedstawienie Jerozolimy. Na ścianie północnej odkryto panoramy świętych miejsc judaizmu – m.in. Grób Racheli, Ścianę Płaczu i dwa widoki Jerozolimy. W niszach mogły się niegdyś znajdować tablice, choć dziś pozostały po nich jedynie puste zagłębienia.
Klub HEVRE – nowy rozdział w historii synagogi
Od 2016 roku dawny dom modlitwy stał się siedzibą klubu kulturalno-artystycznego HEVRE – miejsca, które łączy kawiarnię, bar, klub muzyczny i przestrzeń do pracy twórczej. Twórcy tego miejsca z szacunkiem do przeszłości – zachowali niepowtarzalny klimat wnętrza, eksponując fragmenty odkrytych polichromii.
W ten sposób dawny dom modlitwy znów stał się miejscem spotkań – choć już w zupełnie nowym duchu. HEVRE, wpisując się w krajobraz odradzającego się Kazimierza, łączy tradycję z nowoczesnością, przyciągając nie tylko turystów, ale i lokalną społeczność.
Świadek historii wpisany do rejestru zabytków
W 2013 roku budynek został wpisany do rejestru zabytków województwa małopolskiego. To oficjalne uznanie jego wartości historycznej i architektonicznej – zarówno jako miejsca pamięci po dawnej społeczności żydowskiej Krakowa, jak i jako jednego z ostatnich świadków tętniącego niegdyś życiem żydowskiego Kazimierza.
Czytaj też:
Łódź – miasto przemian. Zobacz ekspercką debatę serwisu Dom.wprostCzytaj też:
Najwęższy dom świata znajduje się w Polsce. Zobacz, jak wygląda w środku